Soli Pompeiopolis

Mersin'de antik liman kenti. Mersin kent merkezine 11 km. uzaklıkta, Mezitli ilçesi Viranşehir semtinde, Ovalık Kilikya'nın (Kilikia Pedias) batı sınırında yer almaktadır.

TARİHİ

Soli'nin erken tarihi fazla bilinmemekle birlikte burada bulunduğu düşünülen, Orta Tunç Çağına tarihlenen mühür ve silahlar Berlin Devlet Müzesi'nde sergilenmektedir.

Antik kaynaklara göre Soli, İ.Ö. 7. yüzyılda bir Rodos-Lindos kolonisidir. Soli, Doğu Akdeniz ticaretinin önemli limanlarından birisiydi. İ.Ö. 6. yüzyıl ortalarından Büyük İskender'in seferine kadar diğer Anadolu kentleri gibi Pers egemenliği altındayken kendi parasını basması özerk konumunun önemli bir göstergesidir.

Soli, en parlak çağını Helenistik Dönem'de, Seleukos egemenliği sırasında yaşar. Bu dönemin meşhurlarından, Yeni Komedya şairi Philemon, Stoacı filozof Khrysippos ve şair Aratos Soli kökenlidir. Bölgede Seleukosların gücünün azalmasıyla Soli için de zor günler başlar. Armenia Kralı Tigranes Soli'ye saldırır, kenti yağmalar ve halkı kenti başkentine göçe zorlar. Bu tarihten itibaren Soli için korsanlık, köle ticareti ve yağmacılık günleri başlamıştır. İ.Ö. 66'da Romalı Komutan Pompeius kargaşayı bitirmek amacıyla bölgeye gelir. Pompeius'un reform programında Dağlık Kilikia'daki korsanlardan bazılarını, şehrin azalan nüfusunu güçlendirmek için Soli'ye yerleştirmek vardır.

Pompeius'un gelişiyle birlikte kentin Yunanca Soloi (Latince Soli) olan adı, "Pompeius'un şehri" anlamına gelen Pompeiopolis olarak değiştirilir. Roma döneminde kent bir kez daha canlılık kazanır. Roma İmparatoru Hadrianus 130'da Anadolu gezisi sırasında kenti ziyaret eder ve limandaki çalışmalara mali destek verir.

Bizans döneminde piskoposluk merkezi olan ve 525'teki depremde büyük hasar gören Soli, 7.yüzyılda Arap akınlarına uğrar.

19. yüzyılda Soli'yi ziyaret eden Avrupalı gezginler, kentte antik bir tiyatro, hamam ve nekropol bulunduğunundan söz eder.

ANTİK LİMAN

Soli Pompeiopolis, Doğu Akdeniz'in en büyük limanlarından biridir. Doğu limanları, Roma İmparatorluğu için özellikle tahıl, zeytinyağı ticareti, askeri güvenlik ayrıca kereste ve maden kaynaklarına ulaşım açısından önem taşımaktadır. Liman dalgakıranlarının uzunluğu 320 metre, dalgakıran açıklığı ise 180 metredir 1. yüzyıl sonunda başlayıp 2. yüzyıl ortasında inşası tamamlanan Pompeiopolis limanının yapımında Napoli-Puteoli körfezi çevresinde bulunan ve Roma Dönemi Akdeniz limanlarında yaygın olarak kullanılan volkanik külün (pozzolana harcı) varlığı ROMACONS (Roma Deniz Betonları) projesi ile saptanmıştır. Alüminyum silikatlar açısından zengin olan bu kül, su içinde kireç ile tepkimeye girerek bir dizi hidratlı kalsiyum alüminat ve silikatlar üretir. Bu maddeler su altında karbondioksit yokluğunda harcın agrega ile katı bir kütle haline dönüşmesini sağlar.

Pompeiopolis limanına son biçimi Hadrianus döneminde verilir. 143/144 yıllarında kentin Pompeiopolis olarak kuruluşunun (İ.Ö. 66/65) 209. yıl dönümünde basılmış Antoninus Pius sikkesi üzerinde son hali görülür. Bu sikkede limanın içine uzanmış olan yerel bir ırmak tanrısını temsil eden bir tanrı Okeanus ya da Portunus ya da her üçünü temsil eden bir tanrı olduğu düşünülür. Sikkeye yakından bakılırsa Pompeiopolis limanı iki katlıdır. Batı dalgakıranının ucunda ise elinde asa tutan bir diğer tanrı heykeli görülür. Liman çatısı üzerinde düzenli aralıklarla yerleştirilmiş küp benzeri nesneler ile ilk iki küp arasında ateş flaması yer alır. Bunların limanın aydınlatılmasında kullanıldığı sanılmaktadır.

SÜTUNLU CADDE

Soli Pompeiopolis Sütunlu Caddesi özgün halinde 360 m. uzunluğunda, 15 m. genişliğindedir. Portikoların arkasındaki dükkanlar ile cadde genişliği 30 metreye çıkmaktadır. Caddenin özgün 200 sütunu zaman içinde kaybolmuş ve geriye yalnızca 33 tanesi kalmıştır. Korinth stilindeki sütun başlıkları gelişimine göre bitkisel (akantus) ve figürlü (tanrı, tanrıça) olarak ayırt edilirler.

Caddede opus sectileli (yer karosu) taban döşemeleri, apsisi iki sütun arasına yerleştirilmiş kilise ile altın takı koleksiyonu, Erken Bizans Dönemine ait en önemli buluntulardır.

Caddenin güney ucunun restorasyonu 2013 yılında bitirilmiştir. Çatı biçimi projede sütunların üzerinde görülen özgün kemer parçalarına göre tamamlanmıştır. Buna göre portikoların iki yanında dükkanlar yer almaktadır. Sütunların üzerinde bulunan konsolların üzerinde heykeller bulunmaktaydı. Bu heykellere dair alanda bulunan tek örnek öç tanrıçası Nemesis'tir.

KAZILAR VE RESTORASYON

Soli Pompeiopolis'te sistemli arkeolojik kazılar Prof. Dr. Remzi Yağcı başkanlığında, 1999-2003 yıllarında Mersin Üniversitesi, 2004 yılından beri de Dokuz Eylül Üniversitesi'nin bir projesi olarak T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle yürütülmektedir. Kazıya destek veren kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Mersin Valiliği, Mersin Büyükşehir Belediyesi ve Mezitli Belediyesi olmuştur.

Soli Pompeiopolis Sütunlu Caddesi Güney Ucu Rolöve-Restitüsyon-Restorasyon projeleri, Kültür Bakanlığı için 2007-2009 yılları arasında Y. Mimar Özge Başağaç tarafından hazırlanmıştır. Uygulama projesi için gereken kaynak Mezitli Belediyesi kontrollüğünde Mersin İl Özel İdaresi'nden 2011 yılında sağlanmış ve uygulama 2012 yılında tamamlanmıştır. Restorasyonda batı sütun sırasının beş sütunu in situ olarak (yerinde) korunmuştur. Sütunların dördü tamken sonuncu sütunun sadece kaide ve birinci tamburu günümüze ulaşmıştır. 2. ve 4. sütunların üzerinde konsollar, sütun başlıkların üzerinde üst yapıya ait kemer blokları izlenebilmektedir. Alanda dağınık olarak bulunan ancak özgün yerleri saptanan mimari elemanlar, restorasyon projesine sadık kalınarak ayağa kaldırılmıştır.

Kaynak: İçeriğin tamamı Soli Pompeiopolis Antik Kenti'nde bulunan bilgilendirme panolarından yararlanılarak hazırlanmıştır.